listo de parol-skriboj
nomoj, proksimumaj datoj kaj genealogio de la lauxdire
400o da parol-skriboj uzataj aux uzitaj de homoj.
enhavo: prezento - antikvaj
skriboj - orient-aziaj skriboj - centr-amerikaj
skriboj - alfabetaj skriboj - hindidaj
skriboj - izolitaj skriboj - referencoj
- datoj estas laux la okcidenta gregoria kalendaro, je 100 jaroj rondigite
ekzemple 500 signifas "cxirkaux jaro 500a de la komuna
erao"
- kurbaj krampoj cxirkauxas fakan aux alternativan nomon
ekzemple kreta (a-streka) signifas ke fakuloj nomas la kretan
skribon "a-streka"
- steleto indikas nomon neologisman rilate al konsultitaj vortaroj
ekzemple *meroa signifas ke la nomo estis nek en piv 1970 nek
en cherpillod 1988
- kiam lingvo uzis sinsekve plurajn skribojn, la pli antikva distingigxas
per "pra"
ekzemple pra-korea skribo distingas la cxin-korean antaux invento
de hangulo
- pluralo indikas grupon de parencaj skriboj kun ne klara komuna deveno
ekzemple italaj aludas al la antikvaj grekidaj skriboj de italio
kiel tuto
- sxovo dekstren indikas idecon de skribo rilate al la antauxa.
ekzemplaj noticoj.
en cxi cxapitro skriboj aperintaj antaux -1500 inter irano kaj orienta mediteraneo,
kaj iliaj idoj. sumeridaj skriboj ofte estas nomataj sendistinge la kojneska
aux kojnoforma
skribo. datoj proksimumas: ankoraux en la 1990aj
jaroj arkeologiaj trovoj sugestas alterne plifruecon jen de egipta, jen de
indusa, jen de sumera skribo.
- sumera, -3300 gxis 0
- pra-elama, -3000 gxis -2800
- akada, -2500 gxis 0
- elama (
kojneska elama
), -2100 gxis -500
- hitita, -1600 gxis -1200
- *urartua, -1300 gxis -700
- egipta, -3200 gxis 400
- indusa, -3200 gxis -1500
- pra-elama, -3000 (?) gxis -2700 (?)
- bild-hitita (
luvita hieroglifa
), -1600 gxis -700
- pra-kreta (
kreta hieroglifa
), -1900 gxis -1600
- kreta (
a-streka
), -1700 gxis -1400
- micena (
b-streka
), -1500 (?) gxis -1200
- cipra, -1500 gxis -400
- pra-persa (
persepola
), -500 gxis
-300
la cxina estas la plej olda hodiaux uzata skribo.
- cxina, -1500 gxis nun
- pra-japana, 300 gxis ?
- pra-korea, 300 gxis ?
- pra-vjetnama (*
cxunomo
), 700 (?) gxis ?
- granda *hxitana, 900 gxis 1200
- eta *hxitana, 900 gxis 1200
- *tanguta (*
xi-xia-a
), 1000 gxis 1200
- *gxurcxena (*
jürchen
), 1200 gxis 1600
- pra-jia, 1500 gxis 1900
- *bopomofo, 1900 gxis nun
- nasxia, ? gxis ?
proksimume 15 skriboj naskigxis en la amerika kontinento. kelkaj nur unudokumentas.
- *olmeka, -2000 gxis ?
- *zapoteka (*oaksaka), -500 gxis 800 (?)
- *miksteka, 1000 gxis 1500
- *la-mohxara, -100 gxis ?
- majaa, 200 gxis 900 (?)
- nahuxatla (azteka), 1200 gxis 1500
la alfabetaj skriboj havas ne tute klaran originon ie en mez-oriento. ili
nomatas cxi tie laux la komencaj literoj de sia aboco: alef, bet.
la nunaj vaste uzataj arabidaj, cirilidaj kaj latinidaj skriboj anas en cxi
tiu familio.
hebrea skribo - el museu 2000
- kanaana (
sinaja
), -1800 gxis -1200 (?)
- *biblosa (
pseuxdo-hieroglifa
), -1300 gxis -900
- ugarita, -1300 gxis -1200
- fenica, -1200 gxis 200
- pra-hebrea, -900 gxis 100
- aramea, -800 gxis 300 (?)
- hebrea, -600 (?) -100 (?) gxis nun
- pahlavia, -100 gxis 900
- avesta (
zenda
), -500 (?) gxis ?
- nabatea, -100 gxis 400
- palmira, -100 gxis 300
- siriaka, 0 gxis 1600
- sogda, 100 (?) 300 (?) gxis 800
- manihxea, 300 gxis ?
- pra-ujgura, 700 gxis 1700
- greka, -800 gxis nun
- italaj
- etruska, -700 gxis -100
- oska, -400 gxis -100
- umbra, -400 gxis -100
- latina, -600 gxis nun
- volska
- kopta, -100 gxis 1300
- runaj, 200 gxis 1500
- gota, 300 gxis 500
- slavona glagolica, 800 gxis 1200
- kroata glagolica, 1000 gxis 1900
- cirila (
cirilica
), 800 gxis nun
- pra-berbera, -600 gxis 200
- berbera (
tifinaga
), ? gxis nun
- sud-okcident-ibera, -500 (?) gxis ?
- sud-arabiaj
- kauxkazaj
- *kauxkaz-albana, 400 gxis 700 (?)
- armena, 400 gxis nun
- kartvela, 400 gxis nun
laux iuj taksoj pli ol 100 skriboj. la izolita karosxta tre probable inspirigxis
el la aramea. eble ankaux la tre fekunda brama, kiu disetendigxis al centra
azio kaj precipe al suda hindio kaj sud-orienta azio. la historio de tiuj
efikaj silabaj son-skriboj estas manke dokumentita en okcidentaj lingvoj.
gugxarata skribo - el museu 2000
- *karosxta, -300 gxis 400
- *brama, -500 gxis 300
- *kusxana, 0 gxis 400
- *gupta, 300 gxis 500
- *kotana (
tohxara
)
- *sidama
- *sxarada, 700 gxis nun
- *takara
- gurmuka (
pangxaba
), 1300 gxis nun
- *sidamatrika, 500 gxis ?
- devanagara (*nagara), 700 gxis nun
- *sojomba, 1700
- pra-bengala, 1000 gxis ?
- gugxarata, ? gxis nun
- bengala, ? gxis nun
- orija, ? gxis nun
- *sag-pinta
- tibetaj
- tibeta, 700 gxis nun
- *pagspa-mongola (*
phags pa
), 1300
- *lepcxa, ? gxis nun
- *limbua, ? gxis nun
- sud-hindaj
- pra-kanara (*
cxalukja
), 400 gxis ?
- kanara, ? gxis nun
- telugua, ? gxis nun
- granta (*palava), 500 gxis 1900
- malajalama, 800 gxis nun
- tamila, ? gxis nun
- sinhala, ? gxis nun
- pali-skriboj
- *cxama, 200 gxis 1400
- kmera (mise: hxmera), 600 gxis 1400
- *mona, 600 gxis ?
- birma (*
mjanmara
), 1000 gxis nun
- taja (
siama
), 1300 gxis nun
- lauxa (laosa), 1500 gxis nun
- sud-orient-aziaj
- pra-gxava (*
kavia
), 700 gxis ?
- gxava (mise: java)
- balia
- *tagbanva, ? gxis 1600
- *hanunooa
- *buhida, ? gxis nun
- *regxanga (*kaganga) ? gxis nun
- bataka
- sumatra (*
lamponga
), 600 gxis nun
- filipina (
tagala
, tagaloga
)
- *bisaja
- bugxia (*lontara, *makasar), 1500 gxis nun
skriboj inventitaj kun reforma, universalisma, sekretisma aux luda celo,
iom simile al plan-lingvoj. ankaux skriboj kun pluraj aux enigmaj fontoj.
fikciaj
- klingona, 1900
- *tolkienaj, 1900
libere inventitaj, sen evidenta deveno
- *bamuma, 1900
- blisa
- cxeroka, 1800 gxis ?
- desereta, 1800
- eskima bilda, 1800
- inkaa (*
kipua
), ? gxis 1500
- kria
- eskima silaba (*inuita silaba), 1800 gxis nun
- maldiva, 1800 gxis ?
- *mendea
- *nkoa, 1900 gxis nun
- *ngxuka, 1900 gxis nun
- ogama, 400 gxis 600
- pask-insula (
*rongorongo
)
- sxava, 1900
- *vaja, 1800 gxis nun
sciencaj, fonetikaj